Wat is de DSM 5?

Bij ‘depressief’ denken veel mensen aan een sombere stemming. Maar van een depressieve-stemmingsstoornis spreek je pas als er ook andere kenmerken zijn. Bijvoorbeeld nergens zin in hebben, gewichtsverandering, slaapproblemen, weinig met anderen praten, minderwaardigheidsgevoelens en/of denken aan de dood. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld eenmalig een zware depressie, anderen jarenlang lichte kenmerken.

Meer informatie over depressie en de criteria.

Voorbeelden van angststoornissen zijn de sociale angststoornis, paniekstoornis en specifieke fobie (zoals angst voor spinnen, onweer of vliegen). Bij een angststoornis heb je heftige angstreacties, zoals vluchten, verstoppen, paniekgevoelens, zweten en/of een versnelde ademhaling. Die staan niet in verhouding tot het gevaar.

Meer informatie over angststoornissen en de criteria.

Heb je een middelgerelateerde of verslavingsstoornis? Dan ben je afhankelijk van een of meer genotsmiddelen, zoals alcohol, drugs of medicijnen. Als je ermee stopt, krijg je ernstige ontwenningsverschijnselen. Ook gok- en gameverslavingen vallen hier bijvoorbeeld onder. Je blijft doorgaan, ook al ervaar je de negatieve gevolgen. Vaak leidt een verslaving tot andere psychische stoornissen.

Meer informatie over verslavingen en de criteria.

Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen komen door schokkende ervaringen. Bijvoorbeeld een ernstig verkeersongeval, misdaad met geweld, seksueel misbruik of een oorlogssituatie. Lukt het je niet om met dit soort ervaringen te leren omgaan? Dan krijg je verschillende psychische problemen. Bijvoorbeeld een verdoofd en afgevlakt gevoel. Problemen met je geheugen, slaap en aandacht. Of prikkelbaarheid, schrikachtigheid en angst. Ook beleef je de schokkende gebeurtenis in gedachten steeds opnieuw. De bekendste vorm is de posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Meer informatie over trauma’s en de criteria.

Zijn je ervaringen en gedragingen duidelijk anders dan wat de meeste anderen in jouw cultuur verwachten? Kun je je niet goed aanpassen aan wisselende situaties? En heb je hier in je relaties, werk en sociale leven veel last van? Dan kan er sprake zijn van een persoonlijkheidsstoornis. Er zijn verschillende groepen of clusters: 

Cluster A persoonlijkheidsstoornis
Je komt op anderen vreemd of excentriek over. Soms heb je ook psychotische klachten, zoals achterdocht. Of je hebt geen interesse in contact met anderen. 

Cluster B persoonlijkheidsstoornis
Je komt op anderen vurig, hartstochtelijk of theatraal over. Hoe je naar jezelf kijkt, wisselt sterk. Soms heb je ook moeite om je impulsen onder controle te houden.

Hieronder vallen bijvoorbeeld:

• Antisociale persoonlijkheidsstoornis: je laat vaak antisociaal gedrag zien (meestal door een gebrek aan inlevingsvermogen) en bent impulsief.
• Theatrale persoonlijkheidsstoornis: je toont je emoties op een overdreven manier en zoekt steeds naar aandacht.
• Narcistische persoonlijkheidsstoornis: je hebt een overdreven gevoel van eigenwaarde en een sterke wens om bewonderd te worden. Vaak kun je je ook moeilijk inleven in anderen.

Cluster C persoonlijkheidsstoornis
Je komt op anderen angstig en kwetsbaar over. Je gaat bijvoorbeeld contacten uit de weg, stelt je erg afhankelijk op en/of bent extreem ordelijk en perfectionistisch.

Hieronder vallen bijvoorbeeld:

• Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis: uit angst voor afwijzing ga je sociale contacten uit de weg, terwijl je die wel wilt. Ook schaam je je voor je tekortkomingen, die veel erger lijken dan ze zijn.
• Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis: je ziet jezelf als hulpeloos en hebt weinig eigenwaarde. Hierdoor stel je jezelf erg afhankelijk op van anderen en doe je enorm je best voor hen.
• Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis: je bent extreem perfectionistisch, ordelijk, inflexibel en kritisch (en zou op jezelf kritischer mogen zijn).

Meer informatie over persoonlijkheidsstoornissen en de criteria.

Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen komen voor een belangrijk deel door hersenafwijkingen. Je hebt ze al als kind en houdt ze vaak als volwassene. De bekendste zijn: verstandelijke beperking, autismespectrumstoornis, ADHD en ticstoornis.

Mensen met een bipolaire stemmingsstoornis hebben sterk wisselende stemmingen. Depressieve periodes wisselen zich af met erg uitgelaten of prikkelbare buien. Vroeger heette dit ‘manisch-depressief’. Je kunt dit krijgen door bijvoorbeeld je genen, drugsgebruik of een trauma.

Mensen met een obsessieve-compulsieve stoornis hebben steeds gedachten die ze niet willen hebben. En meestal ook ongewenste handelingen. Dwanggedachten zijn bijvoorbeeld: ik raak besmet door vuil. Of ik heb iets verkeerd uitgevoerd en dat gaat helemaal mis. Of ik denk negatief over iemand en roep daarmee ongeluk over hem of haar af.

De dwanghandelingen zijn bedoeld om dit ongeluk te voorkomen. Bijvoorbeeld heel vaak schoonmaken, wassen of dingen controleren. Dit gaat zo ver dat normaal functioneren niet meer mogelijk is. Zo’n stoornis ontstaat langzaam. Genen, traumatische gebeurtenissen en/of persoonlijke eigenschappen spelen een rol.

Bij een dissociatieve stoornis werken je psychische functies niet goed meer samen. Bijvoorbeeld je emoties, herinneringen, handelingen en identiteitsgevoel. Het lijkt bijvoorbeeld alsof je je gevoel kwijt bent en als een automaat werkt. Of je herinnert je persoonlijke informatie niet meer. Of je wisselt steeds van karakter. Zo’n dissociatie (‘losmaking’) is een overlevingsmechanisme na ernstige trauma’s.

‘Somatiseren’ betekent dat je onverklaarbare lichamelijke klachten hebt, zoals pijn of uitvalsverschijnselen. Of je hebt klachten die veel erger zijn normaal voor jouw ziekte of aandoening. Lijd je hier erg onder en kun je niet meer goed functioneren? Dan spreek je van een psychische stoornis. Ook overdreven angst over je gezondheid valt hier bijvoorbeeld onder (hypochondrie).

Voedings- en eetstoornissen zijn psychische aandoeningen die vaak zorgen voor ernstige lichamelijke risico’s. Zoals hartproblemen en een gebrek aan voedingsstoffen. Eten, gewicht en de vorm van je lichaam zijn een obsessie voor je geworden. De bekendste voorbeelden zijn anorexia nervosa en boulimia nervosa. Hierbij streef je naar een ongezond laag gewicht. Bij het eerste voorbeeld door te weinig te eten en te veel te bewegen. Bij het tweede voorbeeld door vreetbuien af te wisselen met overgeven.

Wie een slaap-waakstoornis heeft, slaapt lange tijd bijna elke nacht slecht of kan overdag moeilijk wakker blijven. Een voorbeeld is insomnia (slapeloosheid). Een ander voorbeeld is slaap-apneu (je stopt tijdens je slaap af en toe met ademhalen). Andere mensen hebben weer last van narcolepsie (slaapaanvallen overdag die je niet kunt tegenhouden). Dit soort stoornissen kunnen lichamelijke oorzaken hebben. Ook stress speelt vaak een rol.